του Σταυρου Παναγιωτιδη
Η απόφαση για τη δημιουργία της ενιαίας Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ, στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματος, άνοιξε μια μικρή συζήτηση για την αυτονομία των αριστερών οργανώσεων νεολαίας. Εκεί αναδείχθηκε και το ζήτημα ότι στη συλλογική αριστερή συνείδηση θέση προτύπου αυτόνομης, μαζικής και ριζοσπαστικής οργάνωσης νεολαίας έχει η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ). Πολλές φορές, με βάση αυτή την εικόνα της ΔΝΛ, συγκροτούνται και θέσεις για τον χαρακτήρα που πρέπει να έχουν σήμερα οι οργανώσεις μας, συνήθως με τρόπο μονοδιάστατο. Πέρα από το λάθος του ιστορικού αναχρονισμού, της εξέτασης δηλαδή του παρελθόντος με τα κριτήρια του παρόντος, αυτή η μέθοδος στηρίζεται σε μια λανθασμένη βασική προκείμενη: την πεποίθηση για την ουσιαστική αυτονομία της Νεολαίας Λαμπράκη. Η αντίληψη πως η δυναμική και η μαζικότητα της ΔΝΛ πήγαζε κυρίως από τον «αυτόνομο» χαρακτήρα της και την απουσία ρητής σύνδεσής της με το κόμμα της ΕΔΑ είναι λανθασμένη, και μάλιστα για πολλούς λόγους, τους οποίους το άρθρο δεν μπορεί παρά να παρουσιάσει επιγραμματικά.
Πρώτον, διότι, ήδη από το 1963, πριν τη δημιουργία της ΔΝΛ, η Νεολαία ΕΔΑ είχε αρχίσει να μαζικοποιείται έντονα.1
Δεύτερον, διότι η πολιτική σύνδεση της ΔΝΛ με την ΕΔΑ ήταν απολύτως γνωστή, τόσο λόγω της γενικότερης γραμμής της και της διαρκούς αναφοράς της ΕΔΑ στη ΔΝΛ, όσο και επειδή η οργάνωση είχε προκύψει από τη συγχώνευση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης με τη Νεολαία ΕΔΑ. Αυτή η σύνδεση γινόταν παραδεκτή ακόμα και σε βασικά κείμενα της Νεολαίας Λαμπράκη, όπου η συμφωνία με το πρόγραμμα της Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής της ΕΔΑ (που ήταν το πρόγραμμα του ΚΚΕ) αναφερόταν ρητά ως όρος για την ένταξη στην οργάνωση.2
Τρίτον, είναι προφανώς λανθασμένο να μιλάμε για «αυτονομία», ειδικά με τους σημερινούς όρους, για μια οργάνωση της οποίας η δημιουργία αποφασίστηκε από την εκτός Ελλάδας ηγεσία του ΚΚΕ3 στη Ρουμανία, ενώ για να γραφτούν τα ιδρυτικά της κείμενα ο Τάκης Μπενάς και ο Αντρέας Λεντάκης ταξίδεψαν στο Βουκουρέστι -- κείμενα που μάλιστα έφτασαν στην Ελλάδα, μετά την επιστροφή των δυο τους, αλλαγμένα από την ηγεσία του κόμματος.4 Η Νεολαία Λαμπράκη στήθηκε λοιπόν από τα πάνω προς τα κάτω, υπό την ευθύνη και την ηγεσία δύο γενιών στελεχών της ΕΠΟΝ, με μεγάλη κομματική πείρα και πειθαρχία. Επιπλέον, το ότι η αυτονομία αποτελούσε βασικά μια «ψευδαίσθηση» της εποχής αναφέρεται σε πολλές συνεντεύξεις μελών της ΔΝΛ.5 Άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό πως ακόμη και στο ζήτημα των σχέσεων με την Ένωση Κέντρου η Νεολαία Λαμπράκη, ενώ θα περίμενε κανείς να κρατήσει μια πιο ριζοσπαστική στάση, ακολουθούσε σταθερά τη γραμμή της ΕΔΑ, καλώντας σε συνεργασία όλων των δημοκρατικών δυνάμεων.6
Τέταρτον, αυτό που αποτέλεσε πόλο έλξης των νέων ήταν όχι μόνο το ότι η Οργάνωση δεν περιελάμβανε όνομα κόμματος, αλλά ειδικά το συμβολικό βάρος που έφερε το όνομα του Λαμπράκη και η δι' αυτού εμβληματική συμπύκνωση στο όνομα της οργάνωσης των σκοπών της, του αγώνα για την ειρήνη και τη δημοκρατία.
Πέμπτον, εστιαζόμενοι αποκλειστικά στον όποιο «αυτόνομο» χαρακτήρα της οργάνωσης χάνουμε από τη ματιά μας τον βασικό παράγοντα της επιτυχίας της, τους αγώνες των μελών της, καταλήγοντας έτσι να μειώνουμε τη σημασία τους. Η ΔΝΛ, όπως και η ΕΠΟΝ, έδωσε απαντήσεις στις άμεσες πολιτικές και πνευματικές ανάγκες των νέων, προσέφερε οξυγόνο πολιτικοποίησης και κοινωνικοποίησης σε μια γενιά που ασφυκτιούσε στο συντηρητικό πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, προσέφερε αξιακούς κώδικες και στάσεις ζωής, πράγματα που δεν είχαν στον σκληρό πυρήνα τους την «αυτονομία» της οργάνωσης. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα του 1-1-4, στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Κύπρου, σε όλες τις μεγάλες συγκρούσεις της περιόδου· και ήταν αυτά τα στοιχεία που έφεραν τη τεράστια μαζικοποίηση της οργάνωσης, ακόμη κι όταν η δύναμη της ΕΔΑ μειωνόταν. Επιπλέον, οι μεγάλες κινηματικές εκρήξεις που συνέβαλαν στην άνθησή της ήρθαν την άνοιξη του 1963, άρα μια αριστερή νεολαία της εποχής δεν θα μπορούσε να μαζικοποιηθεί νωρίτερα.7
Έκτον, η ΔΝΛ μαζικοποιήθηκε διότι, πιάνοντας τον σφυγμό της εποχής, διεκδικούσε για την Αριστερά μια θέση στο εθνικό αφήγημα, μια ιστορική και συμβολική σύνδεσή της με τα νοήματα και τις αναπαραστάσεις των μεγάλων μαζών του ελληνικού λαού – ξεκινώντας από το ιδρυτικό της κείμενο, όπου γίνεται ρητά παραλληλισμός ανάμεσα στους λαϊκούς αγώνες του '60, την Εθνική Αντίσταση και το 1821,8 και φτάνοντας στο να μπαίνουν στις Λέσχες της προσωπογραφίες του Κολοκοτρώνη και του Μακρυγιάννη, και στην ανάγκη «εθνικής πατριωτικής διαπαιδαγώγησης της ελληνικής νεολαίας». Είναι χαρακτηριστικό ότι στοΜανιφέστο των Λαμπράκηδων οι αναφορές στις λέξεις «έθνος», «πατρίδα» και τα παράγωγά τους είναι συνολικά 96, σχεδόν όσες και οι αναφορές (98) στη λέξη «δημοκρατία». Αν θέλουμε λοιπόν να αναγνωρίσουμε τους λόγους της επιτυχίας μιας οργάνωσης, πρέπει να εξετάζουμε όλες τις πτυχές της, ακόμη και αυτές που –δικαιολογημένα ίσως-- δεν μας αρέσουν σήμερα.
Έβδομον, η ανάπτυξη της ΔΝΛ στην περιφέρεια, πέρα από τις πνευματικές και άλλες ανάγκες που κάλυπτε εκεί, βασίστηκε πολύ στην αριστερή ιστορία των περιοχών, στην προηγούμενη συμμετοχή στην ΕΠΟΝ και το ΚΚΕ και στα σχετικά συγγενικά δίκτυα ένταξης, στοιχείο που επί της αρχής κάθε άλλο παρά κομματική αυτονομία μαρτυρά.
***
Είναι λοιπόν σαφές πως υπάρχουν τόσο πολλές παράμετροι για την ανάπτυξη της ΔΝΛ --πολύ πιο βασικές από την αυτονομία της, αλλά ακόμη και σε σύγκρουση με αυτήν-- ώστε το να αναγνωρίζουμε αυτήν την «αυτονομία» ως το βασικό της προσόν συνιστά ασυγχώρητη διαστρέβλωση του πραγματολογικού υλικού, εκλεκτικισμό και προσαρμογή ερωτημάτων του παρελθόντος στις --ποικίλες-- προτιμήσεις του παρόντος. Κι αυτό είναι ένα λάθος στο οποίο πέφτουμε συχνά και οι αριστεροί και οι αριστερές. Πρέπει όμως πρέπει να πάρουμε διαζύγιο από αυτή την αντίληψη, αντιλαμβανόμενοι το παρελθόν ως αυτό που είναι: ένα κλειδί που ανοίγει κάποιες πόρτες, αλλά που αν επιχειρήσουμε να γυρίσουμε με αυτό όλες τις κλειδαριές του κόσμου, παλιές και καινούριες, τότε απλώς θα το παραμορφώσουμε.

Ο Σταύρος Παναγιωτίδης είναι υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας, μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της Νεολαίας ΣΥΝ. Μια εκτενέστερη εκδοχή του άρθρου δημοσιεύεται στον ιστότοπο barikat.gr.



1 Τον Σεπτέμβριο του 1963 η Νεολαία ΕΔΑ μόνο στην Αθήνα ξεπερνούσε τις 5.000 μέλη. Βλ. Ιωάννα Παπαθανασίου, Η Νεολαία Λαμπράκη τη δεκαετία του 1960, ΙΑΕΝ-Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών ΕΙΕ, Αθήνα 2008.
2 «Ένας δεύτερος όρος είναι η ανεπιφύλακτη, γεμάτη ενθουσιασμό ένταξη της οργάνωσης στο δοξασμένο λαϊκο-δημοκρατικό κίνημα της χώρας και η αποδοχή του γενικότερου προγράμματός του της Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής, που προβάλλει η ΕΔΑ»: Μίκης Θεοδωράκης, Το μανιφέστο των Λαμπράκηδων (ανατύπωση), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 16.
3 Η απόφαση ελήφθη τον Ιανουάριο του 1964 στο Βουκουρέστι, σε συνάντηση του Τάκη Μπενά και των Γρηγόρη Φαράκου, Λεωνίδα Τζεφρώνη και Θ. Καρατζά (μέλη της Επιτροπής Νεολαίας του ΚΚΕ) με το ΠΓ του κόμματος: Ι. Παπαθανασίου, ό.π., σ. 80.
4 Στο ίδιο, σ. 84.
5 Προφανώς, παρατίθεται με την επιφύλαξη με την οποία επιβάλλεται να αντιμετωπίζεται η προφορική ιστορία και οι (διαμεσολαβημένες) μαρτυρίες που κατατίθενται σαράντα και πλέον χρόνια μετά τα γεγονότα.
6 «Για να νικηθεί το πραξικόπημα είναι απαραίτητη η συνεργασία όλων των δημοκρατικών δυνάμεων του Έθνους. [...] Οι δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας πρέπει να προχωρήσουν στην ενότητα, στην ενότητά τους -- και κυρίως την ενότητα της δράσης – σε όλο και πιο προχωρημένες και υπεύθυνες μορφές»: Το μανιφέστο των Λαμπράκηδων, ό.π., σ. 58.
7 Ι. Παπαθανασίου, ό.π., σ. 49.
8 «[Συνέχεια ανάμεσα στο] πνεύμα των λαϊκών αγωνιστικών παραδόσεων της Επανάστασης του 21 και τους Έπους της Εθνικής Αντίστασης, των δημοκρατικών κοινωνικών αγώνων του λαού»:Καταστατικό της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Σχέδιο για συζήτηση, Αθήνα, Δεκέμβριος 1964.

______________________